Η Αυταπάτη των Τελών Κυκλοφορίας

Το κείμενο δημοσιεύτηκε αρχικά στο “Take Back the City”, το newsletter μας όπου εκτός από αρθρογραφία βρίσκετε διάφορα links για τις πόλεις του κόσμου και τη ζωή μας σε αυτές.

Έντονες αντιδράσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προκάλεσαν τα πρόσφατα δημοσιεύματα σχετικά με τον σχεδιασμό νέων τελών κυκλοφορίας στην Ελλάδα από το 2026. Σύμφωνα με τις πληροφορίες, το νέο σύστημα προβλέπει αυξημένες χρεώσεις για οχήματα άνω των 10 ετών, παράλληλα με την παροχή κινήτρων για την αγορά ηλεκτρικών οχημάτων, με στόχο την ανανέωση του γερασμένου στόλου οχημάτων της χώρας (μέσος όρος ηλικίας τα 17,3 έτη) και τη μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος του. Το εύρος των αντιδράσεων κυμάνθηκε από θεωρίες συνωμοσίας μέχρι εύλογους προβληματισμούς για την οικονομική δυνατότητα των πολιτών να προχωρήσουν σε αντικατάσταση των οχημάτων τους. Να σημειωθεί πως απέφυγα σκόπιμα να προσθέσω στη συζήτηση την απόφαση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου τον Απρίλιο του 2023 για επιβολή φόρου άνθρακα στις μεταφορές και τις κατοικίες από το 2027, για να μην δυναμιτίσω περαιτέρω τη συζήτηση.

Δεν θέλω να εστιάσω όμως τόσο πολύ στις ίδιες τις αντιδράσεις όσο στο συμπέρασμα που έφτασα διαβάζοντας τις: Δεν έχουμε ιδέα τι είναι τα τέλη κυκλοφορίας.

Τι είναι τα τέλη κυκλοφορίας

Τα τέλη κυκλοφορίας είναι ένας εισπρακτικός φόρος 70 χρόνων και πηγαίνει κατευθείαν στο γενικό ταμείο του κράτους. Στη θεωρία τους, τα τέλη προορίζονται για έργα στους δρόμους και για τη συντήρηση του οδικού δικτύου. Όμως στην Ελλάδα αυτοί οι λογαριασμοί δεν συνδέονται πραγματικά και τα τέλη κυκλοφορίας πληρώνουν για το οδικό δίκτυο με τον ίδιο τρόπο που πληρώνει ο φόρος πολυτελούς διαβίωσης.

Από τα ποσά που εισπράττονται για τα τέλη κυκλοφορίας αυτοκινήτων ποσοστό πενήντα τα εκατό (50%) αποδίδεται στους οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης. Ξανά όμως, αυτό το ποσό δεν προορίζεται για συγκεκριμένη χρήση και μπορεί να χρησιμοποιηθεί για δαπάνες όπως οι παιδικοί σταθμοί. Και με σιγουριά μπορώ να πω πως δεν πληρώνει τη στάθμευση του αυτοκινήτου μας στο δρόμο. Για να εξηγήσω πόσο παράλογο θα ήταν κάτι τέτοιο θα χρειαζόμουν ένα δεύτερο κείμενο.

Αναλόγως τη χώρα, τα τέλη υπολογίζονται με διάφορα κριτήρια (ηλικία, κυβισμός, βάρος, περιοχή κυκλοφορίας, κ.α.). Στην Ελλάδα, για οχήματα που ταξινομήθηκαν μετά το 2010 υπολογίζονται με βάση τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα (CO2) και για οχήματα που ταξινομήθηκαν πριν το 2010 με βάση τον κυβισμό του κινητήρα.

Η αυταπάτη

Έχουμε συνδέσει δηλαδή τον υπολογισμό τους με τις εξωτερικότητες που προκαλούν τα οχήματα τα οποία αφορούν. Αυτό το γεγονός έχει βοηθήσει στο να δημιουργηθεί η αυταπάτη πως τα τέλη κυκλοφορίας υπάρχουν για να πληρώνουν κάτι συγκεκριμένο και όχι πως είναι ένα αυθαίρετο ποσό που κάπως κρίνει το κράτος ότι μπορεί να εισπράξει.

Το 2023 από τα 8,900,000 οχήματα που κυκλοφορούν στους δρόμους μας εισπράξαμε σε τέλη κυκλοφορίας €1.157 δις. €130 ανά όχημα. Αυτό το ποσό είναι από τα πιο χαμηλά στην Ευρώπη και ας έχουμε από τους πιο ρυπογόνους στόλους ακριβώς επειδή είναι ένα αυθαίρετο ποσό που αντικατοπτρίζει την οικονομική μας κατάσταση γενικότερα.

Όπως φαντάζεστε, το ποσό αυτό δεν πλησιάζει ούτε κατά διάνοια στο να καλύψει τις επιπτώσεις που έχει στην κοινωνία η κυκλοφορία των οχημάτων μας. Αν θέλαμε να υπολογίσουμε κάτι τέτοιο, θα έπρεπε να κάνουμε την εξής άσκηση:

Τροχαία

Διεθνείς έρευνες υπολογίζουν το συνολικό κόστος μεταξύ 1% και 4% του ΑΕΠ κάθε χώρας, με τις ΗΠΑ να το προσδιορίζουν στο 1.6% (περίπου $340 δισεκατομμύρια ετησίως).

Στην Ελλάδα, το 2023 καταγράφηκαν 621 θάνατοι και 11.201 τροχαία δυστυχήματα. Με την "αξία στατιστικής ζωής" να κυμαίνεται μεταξύ €2 και €3 εκατομμυρίων, μόνο το κόστος των θανάτων υπερβαίνει τα συνολικά έσοδα από τα τέλη κυκλοφορίας.

Το συνολικό κόστος περιλαμβάνει επιπλέον υλικές ζημιές, ιατρικά έξοδα και απώλεια παραγωγικότητας (εργασιακής και οικιακής). Με αυτά, δεν φαντάζει δύσκολο να φτάνουμε και εμείς το 1.6% του ΑΕΠ, δηλαδή τα €3.5 δισεκατομμύρια. Αν, όπως στις ΗΠΑ, οι ασφαλιστικές εταιρείες καλύπτουν το 54% αυτού του ποσού, η επιβάρυνση για την κοινωνία ανέρχεται στα €1.57 δισεκατομμύρια ετησίως.

Ρύπανση

Ατμοσφαιρική Ρύπανση: Ετησίως 6,487 θάνατοι αποδίδονται στα σωματίδια (ΡΜ2.5) στα αστικά και ημιαστικά κέντρα. Ακόμα και αν το ποσοστό ευθύνης των αυτοκινήτων σε αυτό είναι μόνο 10%, τότε μαζεύεται ένα κόστος τουλάχιστον €1.3 δις.

Εκπομπές CO2: Το κόστος από τις εκπομπές CO2, πάλι για την Αμερική, έχει υπολογιστεί στα $185 ανά τόνο. Με 5 τόνους μέσο όρο ανά έτος ανά όχημα, αυτό μεταφράζεται σε κόστος €854 ανά όχημα ετησίως ή άλλα €7.6 δις σύνολο.

Ηχορύπανση: Εκτιμάται ότι το ετήσιο κοινωνικό κόστος του αστικού οδικού θορύβου στην Αγγλία ανέρχεται σε 7 έως 10 δισεκατομμύρια λίρες. Έχουμε το 1/5 των οχημάτων της Αγγλίας (και πολύ πιο φασαριόζικα οχήματα) οπότε, πολύ απλοϊκά, προκύπτει ένα ακόμα κόστος €2 δις.

Κυκλοφοριακή συμφόρηση

Ο μέσος οδηγός στην Αθήνα οδήγησε 112 ώρες παραπάνω και πλήρωσε €220 παραπάνω βενζίνη λόγω της κίνησης. Στη Θεσσαλονίκη τα αντίστοιχα νούμερα είναι 51 ώρες και €156. Με ένα μέσο μισθό €8.5 την ώρα, στην Αθηναία η κίνηση κόστισε €955 και στη Θεσσαλονικιά €435. Μόνο για τα 5 εκ. κατοίκους αυτών των δύο περιοχών και εξαιρώντας την επιπλέον φθορά των οχημάτων, μαζεύουμε άλλα €5.3 δις.

Ελέυθερη στάμθευση

9 στα 10 αυτοκίνητα και μηχανάκια σταθμεύονται στον δημόσιο χώρο μας. Αυτό σημαίνει πως καταλαμβάνουν σχεδόν 62 εκατομμύρια τετραγωνικά μέτρα. Αν χρησιμοποιήσουμε μια συντηρητική μέση αξία €5 ανά τετραγωνικό ανά μήνα, η ετήσια αξία αυτού του χώρου είναι €3.7δις.

Λογαριασμός

Σύμφωνα με τον δικό μου πολύ πρόχειρο λογαριασμό λοιπόν, το πραγματικό κόστος των οχημάτων για την κοινωνία ανέρχεται στα €21.47 δισεκατομμύρια ετησίως. Η εκτίμηση αυτή μάλλον είναι συντηρητική, καθώς δεν συμπεριλαμβάνει σημαντικές παραμέτρους όπως την κατασκευή και συντήρηση δρόμων, την αστυνόμευση κυκλοφορίας, τη θερμική νησίδα από την άσφαλτο, την επίδραση στην βιοποικιλότητα, ή τις επιπτώσεις στην ψυχική υγεία και δεν λαμβάνει υπόψιν πόσο παλιά είναι τα οχήματα που κυκλοφορούν στους δρόμους μας.

Μεταφράζοντας αυτό το ποσό σε κόστος ανά όχημα, προκύπτει μια ετήσια επιβάρυνση €2,412. Τα σημερινά τέλη κυκλοφορίας των €130 καλύπτουν μόλις το 5.4% αυτής. Εφόσον ως κοινωνία αδυνατούμε να την υποστηρίξουμε, ίσως είναι καιρός να συνειδητοποιήσουμε πως υπάρχουν και άλλοι τρόποι μετακίνησης - τρόποι που όχι μόνο κοστίζουν λιγότερο, αλλά μας προσφέρουν καθαρό κέρδος.